Elke mens is uniek, want onze persoonlijkheid wordt enerzijds erfelijk bepaald en anderzijds zorgde onze (jonge) levenservaring ervoor dat we zijn wie we zijn. We worden grotendeels gevormd door invloeden van buitenaf.
Onze persoonlijkheid begrijpen, en de bijhorende impact op ons gedrag en communicatie, is een vrij technische en complexe materie. Gelukkig heeft Eric Berne een simpele tool bedacht waarbij we met eenvoudige woorden ingewikkelde dingen beter kunnen begrijpen. Het begrijpen van het veelzijdige mozaïek dat onze persoonlijkheid vormt, kan ons helpen inzicht te krijgen in ons gedrag en onze communicatie.
Persoonlijkheidsstructuur: Inleiding OVK model (ego-toestanden)
In onze menselijke persoonlijkheidsstructuur zitten 3 grote 'blokken', ook wel 'ego-toestanden' genaamd. Het zijn binnen onszelf als het ware bouwstenen die samen onze persoonlijkheid structureren:
Een eerste blok is onze 'computer', onze analytische denker. Dit stuk zorgt voor de verwerking van de gegevens (data) die binnenkomen en buitengaan. Dit is het stuk dat op een functionele en rationele manier problemen tracht op te lossen. Als je de kapper wil bezoeken moet je wat acties ondernemen. Je moet een afspraak maken, een wekker zetten, de bus op het juiste tijdstip nemen en rekening houden met de wandelafstand om op tijd te komen. Het is je computer die deze acties neemt. We noemen deze ego-toestand de Volwassene.
Een tweede blok, of ego-toestand, bevat onze normen en waarden. Wat kan en wat kan niet? Waarom vind de ene stiptheid zo belangrijk terwijl bij de andere spontaniteit eerder primeert? Het adviseert ons over wat gepast is en hoe we moeten reageren in sociale situaties. Deze ego-toestand bevat daarnaast ook onze patronen van zorg. Bijvoorbeeld de reactie op iemand die huilt: draai je je weg omdat je ruimte wil geven of zoek je toenadering en geef je een zakdoek? Veel van deze normen, waarden en patronen van zorg hebben we geleerd in ons gezin van oorsprong. Deze ego-toestand noemen we de Ouder.
Een derde en laatste blok is het leukste deel en hier zitten onze emoties. We noemen dit het Kind. Niet kinderachtig maar kinderlijk. Het is het levendige en emotionele centrum van onze persoonlijkheid.
Visueel stellen we dat zo voor:
Onbewust schakelen
In normale omstandigheden kunnen we springen (schakelen) van de ene ego-toestand naar de andere. Je doet dat volledig automatisch en zonder dat je het merkt. We kijken even naar wat voorbeelden:
We gaan er even vanuit dat je een kappersbezoek niet als prettig ervaart. Je hebt geen zin om uren bij die vervelende kapper te zitten dus je treuzelt voor een afspraak (Kind). Je werkt op kantoor en je weet dat een verzorgd uiterlijk belangrijk is (Ouder). Vervolgens neem je je telefoon en je agenda en je plant de afspraak op een moment dat je vrij bent (Volwassene).
Iemand steekt je voor aan de kassa en je voelt je even kwaad (Kind) want het hoort niet (Ouder) dus je spreekt de persoon respectvol aan (Volwassene).
Hard werken is belangrijk om vooruit te komen in het leven (Ouder), dus je bijt tijdelijk door (Volwassene) en later ben je tevreden met de vruchten van je werk (Kind).
Je kind is gevallen in de tuin en heeft een wonde. Na je eerste paniekreactie (Kind) neem je de EHBO koffer en verzorg je je kind (Volwassene). Als laatste geef je nog een kusje op de wonde bij wijze van troost (Ouder).
Het onbewust dansen
In alle voorbeelden voelen we niet dat we schakelen, het gebeurt volledig automatisch.Wij mensen bewegen naadloos tussen deze toestanden, vaak zonder ons bewust te zijn van de transitie. Dit onbewuste proces is als een dans, een reflexieve reactie op de muziek van het leven.
De val van vasthangen
Echter, er zijn momenten waarop we blijven steken, niet meer wisselen van ritme wanneer de muziek verandert. Op zich is daar niets mis mee tenzij het als een rem begint te werken voor je eigen ontwikkeling of in je contact met anderen. Wanneer we vasthangen in de Ouder, kunnen we overmatig kritisch worden, onbuigzaam in onze normen en oververantwoordelijk in onze zorg. Vasthangen in het Kind kan leiden tot een gevoel van machteloosheid, waar onze eigen behoeften en meningen ondergesneeuwd raken door die van anderen.
In de Ouder
Zo kunnen we onnodig vasthangen bij normen en waarden die in de actuele situatie eigenlijk niet binnen proportie zijn. Je wordt op een bepaald vlak te kritisch en je vergeet dat je eigen normen en waarden niet dé normen en waarden zijn. Je verliest flexibiliteit of je hebt meer conflicten dan gemiddeld. Je kan niet meer stoppen met werken.
Hetzelfde kan gezegd worden voor sterk ontwikkelde patronen van zorg. Je bent vergeten waar uw verantwoordelijkheid stopt en waar de andere persoon de zijne start. Je draagt systematisch de zorg voor anderen en stilaan maar zeker de zorg van de wereld. Je verliest eigenwaarde en zelfzorg.
In het Kind
We kunnen ook onnodig vasthangen in het Kind als we er systematisch vanuit gaan dat onze mening en noden niet belangrijk genoeg zijn. Je hebt weinig opties en het overkomt je allemaal. Je hebt het gevoel dat je het onderspit moet delven bij dominante personen. Je gaat soms wel in protest maar het lijkt allemaal niet veel te veranderen. Je verliest stilaan maar zeker je stem of de andere lijkt verantwoordelijk voor je levensgeluk.
Bewust schakelen
Probeer in een moeilijke situatie zicht te krijgen op wat je doet (standaard ego-toestand) en bedenk welke andere mogelijkheden je hebt. Zo stimuleer je automatisch je probleemoplosser (Volwassene) en kan je bewust gaan experimenteren met de Ouder/Kind posities. Het is de kunst om opnieuw te leren schakelen als je vast zit. Des te beter je dit begrijpt (en oefent), des te meer flexibiliteit en energie je te winnen hebt. Dit is niet enkel een strategie, maar een kunst – de kunst van bewuste verandering. Het vergroot onze psychologische flexibiliteit en ons vermogen om met verschillende scenario's om te gaan.
Het is trouwens handiger dat je dit model eerder bekijkt als tool om te 'schakelen' en minder om vast te stellen waar je zit. Zo kom je eerder in een oplossingsgerichte mindset.
De weg naar zelfsturing
Bewust schakelen tussen de ego-toestanden gaat verder dan eenvoudig zelfinzicht; het is een actieve oefening in zelfsturing en persoonlijke groei. Door bewuste keuzes te maken in hoe we reageren op het leven, omarmen we een grotere persoonlijke vrijheid. We worden regisseurs van ons eigen gedrag in plaats van toeschouwers van vooraf bepaalde scripts.
Stel jezelf de vraag: wanneer was de laatste keer dat je reageerde op een manier die je niet meer diende? Wat als je de vrijheid had om anders te kiezen, om een respons te selecteren die je verder brengt in het leven?
Deze methodiek is niet slechts een concept; het is een praktische benadering die, met oefening, een tweede natuur kan worden. Het stelt je in staat om actief vorm te geven aan je leven en de kwaliteit van je interacties te verbeteren.
Voor meer inzichten en tips over hoe je flexibeler kunt worden in je reacties en beter kunt omgaan met uitdagingen, nodigen we je uit om deze blog nog wat verder te exploreren.